Bánh trôi bánh chay (tết hàn thực 3-3)

netdepviet

Bánh trôi - bánh chay, xuất phát từ bánh Trung Quốc [1] là hai loại bánh cổ truyền tại miền Bắc Việt Nam. Hai loại bánh này thường đi liền với nhau, phổ biến nhất trong dịp Tết Hàn thực vào mùng 3 tháng 3 âm lịch hàng năm, còn gọi là "ngày bánh trôi bánh chay".
Nguyên liệu
Bột nước của gạo nếp lẫn gạo tẻ, đường phên, nước hoa bưởi, dừa nạo, vừng (mè) đã xát vỏ. Đối với riêng bánh chay thì thêm đỗ xanh, đường cát, bột đao hoặc bột sắn dây, chút gừng giã nhỏ vắt lấy nước.
Cách làm
Làm bột vỏ bánh
Gạo nếp lẫn gạo tẻ thường theo tỷ lệ nếp:tẻ là 9:1 hoặc 8:2, vo sạch, ngâm mềm, vo sơ lại cho sạch rồi đem xay nhuyễn trong cối xay có cho nước vào từ từ, trút bột nước vào túi vải treo lên cho ráo nước, nhào lại bột cho thật dẻo, mịn.
Làm bánh trôi

    * Vỏ bánh: bột vỏ bánh viên thành những viên nhỏ đều nhau, đường kính khoảng 2cm.
    * Nhân bánh: Đường phên (đường mật mía) xắt thành những viên vuông nhỏ hoặc đường phèn cũng chọn những viên nhỏ.
    * Trang trí: dừa nạo, vừng xát vỏ rang vàng.
Cho nhân vào giữa viên bột và để vào lòng bàn tay trái, dùng hai bàn tay vê tròn cho kín. Đun nước sôi, thả nhẹ nhàng từng viên bánh vào luộc và đun nhỏ lửa, khi nào bánh nổi lên là chín, vớt ra, thả vào chậu nước lạnh cho săn mình và đỡ bị dính, cho bánh vào đĩa, gạn khô nước. Rắc vừng (rang vàng, xát bỏ vỏ) lên trên bánh hoặc dùng một cái thìa chấm mặt đáy thìa vào vừng và chấm lên từng cái bánh cho đẹp. Có thể rắc nước hoa bưởi và một ít sợi dừa nạo lên trên cho thơm, ăn nguội. Với bánh trôi mặn thì nhân bánh làm bằng bột đậu xanh, thêm ít gia vị mặn. Bánh trôi mặn thông thường có trong món chè thập cẩm.
Làm bánh chay

    * Vỏ bánh: giống vỏ bánh trôi, nhưng bột được nặn từng viên to hơn một chút, đường kính khoảng 3 đến 3,5cm.
    * Nhân bánh: Đậu xanh ngâm mềm, đãi sạch vỏ, hấp hoặc đồ chín, xúc ra đem giã nhuyễn, chừa lại một ít chưa giã để trang trí. Xào phần đậu xanh đã giã với đường, vê lại bằng cỡ nhỏ hơn viên bánh trôi kể trên một chút.
    * Nước đường: Quấy bột sắn dây hoặc bột đao với nước pha đường, kèm một chút nước gừng, đun nhỏ lửa, đảo đều tay cho bột hơi sánh lại và không bị cháy khét ở đáy nồi.
    * Nguyên liệu trang trí: tương tự như bánh trôi, có thể kèm chút đậu xanh đã hấp chín nhưng chưa giã.
Nặn bột mỏng đều ra rồi cho nhân vào giữa, vê tròn lại cho kín nhân rồi ấn bánh hơi dẹt một chút (có một số địa phương không ấn dẹt bánh ra từ trước, mà đợi khi bánh chín vớt ra sẽ cho vào từng bát, dùng thìa ấn hơi dẹt bánh). Luộc bánh trong nước sôi già, khi bánh nổi lên là đã chín. Cho bánh ra bát, múc nước đường đổ ngập bánh, rắc vừng (rang vàng, xát bỏ vỏ) hoặc rắc chút đậu xanh hấp chín lên trên, có thể thêm một ít sợi dừa nạo và nước hoa bưởi cho thơm.

netdepviet

Hai thức bánh, chỉ giản đơn làm từ bột nếp và đường, cách làm cũng hết sức đơn giản. Bánh trôi nhân đường, bánh chay nhân đậu, cứ như vậy và bao lâu nay không hề thay đổi.

nặn bánh trôi
Một mẩu đường phên, thứ đường thô sơ mầu nâu sồng như đất Mẹ, như áo vải, mà cho vào miệng thấy gợn như sạn rồi mới chịu tan, làm nên vị ngọt ngào của nhân bánh trôi. Không thể thay bất cứ một thứ đường nào khác, dù đường phèn hay đường kính viên. Bởi vị ngọt của mật mía thô sơ và giản dị đã ngấm vào hồn cốt của bánh trôi mất rồi.

bánh trôi tàu
Còn bánh chay thì cầu kỳ hơn một chút. Đậu xanh xay vỡ, ngâm cho những hạt đỗ lóc hết vỏ, rồi đồ chín, giã nhuyễn cùng với đường kính trắng. Có nhà còn cầu kỳ hơn, cho thêm vài sợi dừa nạo.
Bây giờ thì hàng chè nào trên phố hay gánh rong cũng đều có bán bánh trôi bánh chay. Thế nhưng người dưới quê vẫn thích tự làm lấy hai món quà này. Ngâm gạo từ đêm hôm trước, thứ nếp cái hoa vàng óng ả. Rồi xay. Bột bánh phải xay bột nước, nghĩa là vừa xay vừa thêm chút nước mưa trong veo. Bột nước treo lên cho đến khi bớt nước. Dỡ miếng bột ra mâm phải trắng tinh, mặt bột phải mịn như lụa mộc. Sau đó là công đoạn nặn bánh. Gói lớp nhân đơn sơ trong lần áo bột cũng đơn sơ ấy rồi thả vào nồi nước đang sôi chờ sẵn. Bánh nổi lên là chín. Vớt ra nhớ thả ngay vào chậu nước lạnh, không thì bánh vỡ nước, nhoe nhoét.

thơm mùi hoa bưởi
Chừng chục viên bánh trôi xếp chung trên chiếc đĩa đàn. Ba viên bánh chay một bát chiết yêu. Rưới thứ nước đường phèn ngọt mát lên bát bánh chay, thả thêm vài hạt đỗ xanh đồ chín như những hoa cau rụng xuống giếng vàng cơn mưa đêm qua. Thêm chút nước hoa bưởi thoảng thơm. Một mâm bánh trôi bánh chay thanh tịnh như vậy cố kiếm để dâng cúng ông bà tổ tiên ngày mùng ba tháng ba âm lịch.

gmk

giống chè trôi nước trong miền nam